صنعت چاپ نیز از جمله بزرگترین و مفیدترین اختراعات
بشری و وسیله انتقال اندیشه ها و عواطف بسیاری از علماو دانشمندان و
فلاسفه و اهل هنر برای میلیاردها مردم در طول تاریخ بوده است.
چاپ به فن و صنعت تکثیر نقوش دو بعدی (حروف، ارقام، خطوط و تصاویر و … ) به
وسیله انداختن اثر این نقوش به روی کاغذ و پارچه یا مواد دیگر گفته
می‌شود.
اولین ماشین چاپ که به وسیله نیروی بخار کار می‌کرد در سال ۱۸۱۱ در لندن به وسیله کوئیننگ Koening آلمانی اختراع شد. بعداً او با کمک هموطن خود Bauer ماشینی ساخت که روزنامة تایمز لندن را برای اولین بار با سرعت ۱۱۰۰ برگ در ساعت یعنی ۴ بار سریعتر از ماشین دستی به چاپ رسانید.
نخستین گام بزرگ در پیشرفت فن چاپ اختراع «حروف قابل انتقال» بود که به وسیله گوتنبرگ «زرگر با نبوغ آلمانی» در قرن پانزدهم صورت گرفت و صنعت چاپ از مرحله چوبی به مرحله سربی تبدیل یافت و انجیل مقدس اولین کتابی بود که توسط وی حروفچینی و طبع گردید.
این صنعت با انسان بسیار عجین شده و بعد از هوا و خوراک و مسکن برای بقای حقیقی و تسریع در رشد فرهنگی او حائز اهمیت است به طوری که نمی‌توان آن را از زندگی وی تفکیک کرد. هر کجا برود و هر چه در پیرامون او و همراه او قرار گیرد در ارتباط صنعت است.
تاریخ چاپ به ا ستناد مدارک موجود به پنج قرن قبل از میلاد یعنی زمان هخامنشیان می‌رسد.
صنعت چاپ نخستین بار در کشور چین رایج شد و چینیان زودتر از سایر ملل به
این صنعت پی‌بردند و کتاب چاپ کردند. تأثیر چاپ و آنچه از رهگذر آن عاید
اجتماعات و تمدن انسان شده در هر از پدیده‌های و مظاهر زندگی او آشکار و
مشخص است.
صنعت چاپ نیز از جمله بزرگترین و مفیدترین اختراعات بشری و وسیله انتقال اندیشه ها و عواطف بسیاری از علماو دانشمندان و فلاسفه و اهل هنر برای میلیاردها مردم در طول تاریخ بوده است.
این صنعت، آموزش و تحقیق را که در انحصار گروهی خاص بوده برای همه مردم ممکن ساخته است و بخصوص حاصل اندیشه‌های والای علمی و فکری و ادبی کاتبان و قلمزنان را که به زحمت در یک یا چند نسخه محدود نوشته می‌شده و به علت قلت نسخ آن هر دم با خطر نابودی مواجه می‌گشت حفظ نموده است و هم این فن، سبب ابداع فنون و هنرهای دیگر گردیده که به نحوی در رابطه با صنعت چاپ قرار می‌داشته است.
نقش صنعت چاپ در روند زندگی آدمی و نیازمندهای فرهنگی او به مانند نقش بهداشت و نقش هواست که حیات انسانی بشر را وسعت و عمق بخشدیده و در بهبود کیفیت زندگی و جهش‌های علمی و آگاهی او اثری قطعی و بی‌گفتگو داشته است.
تاثیر سازنده چاپ و آنچه از رهگذر آن عاید اجتماعات و تمدن انسان شده در هر یک از پدیده‌ها و مظاهر زندگی او آشکار و مشخص است. در ایجاد امنیت محیط، تسلط بر طبیعیت و عوارض آن، تسریع برآود حوائج و نیازهای رفاهی و حیاتی، و تسهیل کامیابی‌های فرهنگی و علمی و به کل در تمام مراحل تکامل و گسترش کیفیت زندگی و پیمودن مدارج متعالی مادی و معنوی او اثری معجزه‌آسا گذاشته است.
این صنعت با انسان بسیار عجین شده و بعد از هوا و خوراک و مسکن برای بقای حقیقی و تسریع در رشد فرهنگی او حائز اهمیت است به طوری که نمی‌توان آن را از زندگی وی تفکیک کرد. هر کجا که برود و هر چه در پیرامون او و همراه او قرار گیرد در ارتباط با این صنعت است.
اگر فرد انسانی به نحو مثال در خویشتن و پیرامون خود بنگرد و آنچه از مایحتاج شخصی و عمومی و اجتماعی است در نظر بگیرد از جمله پوشاک و زیورآلات، وسایل رفاهی منزل، ابزارهای پیشرفته علمی و ماشین‌های مختلف صنعتی از افزار گاهی گرفته تا پیشرفته‌ترین هواپیما‌های مورد استفاده بشر و موشک‌های مدرن…. به طور تفکیک‌ناپذیری با صنعت چاپ در ارتباط تنگاتنگ بوده و نیاز غیر قابل انکاری به آن دارد.
تمام طراحان نشسته‌اند تا چشم آدمی را داشته باشند و نگذارند سیر شود. گونه‌ای از هزاران کیفیت تفننی آن که در جهت ایجاد تنوع و تفنن مورد نظر و اختراع قرار گرفته است اینکه بعضی صفحات مجلات را به صورت ژله مانند می‌آرایندبه طوری که از یک تصویر دو منظره منعکس می‌شود یعنی مظره موج می‌دهد و موجب تنوع و گیرایی برای چشم می‌گردد.
پیدایش کاغذ دشواری‌های نگارش خطر را بر روی سنگ‌های و استخوان و پسوست حیوانات و پوسته درختان و اشیای دیگر از میان برداشت و زمینه انتقال دانش را بین شهرها و کشورها به طریق نسخه‌های خطی هموار کرد.
بعدها اختراع چاپ در انتقال دانش سرعت فوق‌العاده ایجاد کرد و تکامل و ظرافت و ارزانی خاص به کتاب بخشید.
قدیم‌ترین نمونه‌های کتابت بر روی سنگ‌های پیدا شده است. لوح‌های گلی
بین‌النهرین و پس از آن اوراق پاپیروسی مصر که به هزاره سوم پیش از میلاد
مسیح می‌رسد از قدیم‌ترین کتابها شناخته شده‌اند.
پاپیروس به عنوان ماده‌یاتاقان برای کتابت بکار می‌رفته است که کاغذ امروز برای چاپ بکار می‌رود. پاپیروس از گیاه نی‌مانندی ساخته می‌شد که در دره‌های نیل در مصر می‌روید. این گیاه را می‌کوبیدند و با آب خمیر می‌کردند و بعد از پهن کردن به صورت ورقه‌های بزرگ و کوچک می‌بریدند.
Code sinaiticus که بین سالهای ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلادی نوشته شده و اکنون در موزه بریتانیا محفوظ است حدود ۷۳۰ ورق دارد. تخمین زده می‌شود که پوست ۳۱۵ گوسفند و بز برای نوشتن آن بکار رفته باشد و این مطلب نشان می‌دهد که اورپا قبل از مصرف کاغذ از پوست حیوانات به خصوص گوسفند و بز و آهو و گوساله استفاده می‌کرده است.
اختراع کاغذ در چین به وسیله «تسای‌لون» در سال ۱۰۵ میلادی صورت گرفته است.
سومریان، بابلیان، آشوریان و هیتی‌های قدیم، چین باستان، یونان و روم باستان در تالیف کتاب در دنیا پیشقدم بوده‌اند.
در ایران پیش از اسلام از لهراسب نامی که فردوسی نیز در کتاب شاهنامه بدان اشاره دارد به عنوان بنیانگذار خط فارسی نام برده شده است.
اوستا که شامل بیست و یک «نسک: سوره» است و هر سوره آن حدود دویست صفحه می‌شود و کارنامه مقدس ایرانیان باستان و زرتشتیان به شمار می‌رود، به صورت مکتوب بر روی چندین هزار پوست عرض شده است.
تاریخ چاپ به استناد مدارک موجود به پنج قرن قبل از میلاد، یعنی زمان هخامنشیان می‌رسد. در این دوره برای امضای اسناد، مهرهایی بکار می‌رفت که از چوب تهیه شده بود و به اعتباری می‌توان آنرا ابتدایی‌ترین نمونه چاپ دانست که بعدها به چاپ چوبی شهرت یافت. این روش در چین که مبدع آن بود بیش از کشورهای اروپایی معمول بود بطوری که نمونه منقوش در صفحاتی از چوب، کنده‌کاری می‌شدو نسخ متعددی از آن تکثیر می‌یافت و موجب بسط علم و دانش می‌گردید.
صنعت چاپ، نخستین بار در کشور چین رایج شد و چینیان زودتر از سایر ملل به یان صنعیت پی بردند و کتاب چاپ کردند . این صنعت از طریق اروپا به ایران راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار و به کوشش عباس میرزا نایب‌السلطنه چندتن از ایرانیان فن چاپ کردن را در اروپا آموختند و دستگاه چاپ حروفی (چاپ سربی) و چاپ سنگی را از اروپا به ایران آوردند.
«میراز صالح شیرازی» که ساختن مرکب چاپ و تهیه حروف چاپخانه و حکاکی را در لندن آموخته بود، چاپ و انتشار روزنامه و چاپخانه را در ایران آغاز و رواج داد،و در تبریز به همت میرزا اسدالله نامی از اهالی فارس که در پی درخواست او در پترزبورگ صنعت چاپ را فراگرفته بود، قرآن مجید را سرلوحه اولین کار چاپی خود قرار داد.
چاپخانه در ایران تامدت‌ها «باسمه‌خانه- یا بصمه‌خانه» گفته می‌شود و بعدها به «مطبعه» تغییر نام یافت. عباس میرزا وسیله منوچهرخان گرجی معتمد‌الدوله و به همت میرزا زین‌العالیدین یک دستگاه ماشین چاپ سربی (چاپ بر جسته تیپوگرافی) از انگلستان خریداری کرد و «میرزازین‌‌العابدین معتمدی» متصدی آن شدو بعد از مدتی کتاب «فتح‌نامه» میرزا عیسی قائم مقام فراهانی را که درباره فتوحات عباس‌میرزا با روسیان بود و نیز رساله جهادیه وی را که حاوی حکم جهاد در جنگ دوم روس و ایران است، به حروف عربی طبع کرد.
در سال ۱۲۳۹ قمری، منوچهر خان معتمد‌الدوله چاپخانه‌ای در تهران دایر کرد و کتاب محرق‌القلوب و پس از آن کتاب مجالس المتقین تالیف شهید ثالث را به چاپ رساند و بعدها کتاب روضه‌المجاهدین معروف به مخارنامه را چاپ کرد که نخستین کتاب مصور چاپ سربی محسوب می‌شود.
پیش از آن حدود سال ۱۱۱۳ ه.ق. یکی از روحانیون ارمنی به نام آسادر، چاپخانه‌ای در اصفهان وارد کرد که حروف آن چوبی بود، و همچنین در خلال همین سال‌ها آسوریان نیز چاپخانه‌ای برای چاپ کتاب‌های مذهبی خود در رضائیه دایر کردند
پس از چاپ سربی، چاپ سنگی به پیروی از کتابیهای چاپ هندوستان که به سال ۱۲۲۵ه.ق. در کلکته آغاز شده بود در ایران رواج گردید و نخستین چاپخانه سنگی در ایران در سال ۱۲۵۹ دایر گردید و کتاب معجم فی آثار ملوک‌العجم تالیف میرزا عبدالله ابن فضل‌الله رابه چاپ رسانید.
لیلی و مجنون مکتبی شیرازی، نخستین کتاب مصور چاپ سنگی بود که در چهار مجلس به سال ۱۲۵۹ قمری در تبریز نشر یافت و کتاب گلستان سعدی، از مرغوبترین چاپ سنگی است که در سال ۱۲۶۸ در قطعخشتی در تهران طبع شد. حواشی این کتاب رابوته‌هایی از گل فراگرفته و مجالسی در میان عبارات و متن چاپ خورده است. نخستین روزنامه ایران نیز به نام اخبار و وقایع، و روزنامه شرف با اینروش چاپ شده است.
تذکر این نکته لازمست که اختلاف نظرهای مختلف در زمینه تاریخ چاپ در جهان وجود دارد و نیز در خصوص اینکه چه کسی اول دفعه چاپخانه ر ایران دایر کرده و اولین مطبعه از نوع چاپ سربی یا چاپ سنگی بوده و دستگاه چاپ در کدام یک از شهرهای ایران زودتر به کار افتاده، عقاید مختلف است. از این سبب و به منظور پرهیز از اطاله کلام نظر خوانندگان عزیز را به چند منبع مهم جلب می‌کنم: مینوی، مجتبی.
«اولین کاروان معرفت». مجله دانشکده ادبیات. شماره۱، سال ۳، مهر۱۳۳۴- مجله یغما. شماره ۸، سال ۶، آبان ۱۳۳۲/ رشید الدین فضل‌الله «تانکسوق نامه ایلخان در فنون علوم ختایی». نسخه خطی در کتابخانه ایاصوفیه. ش ۳۵۹۶/ شیندلر، هوتم «مطبعه در خارج از فرنگستان».پاریس، ۱۹۰۲/ «چاپخانه و روزنامه در ایران». مجله کاوه. شماره ۵، سال ۲، دوره جدید روزنامه، آذر ۱۲۹۰ شمسی/ دهخدا، علی‌اکبر. «لغت‌نامه فارسی» ج۴۱٫ص۵-۹٫
اختراع حروف قابل انتقال:
نخستین گام بزرگ در پیشرفت فن چاپ، اختراع «حروف قابل انتقال» بود که به
وسله گوتنبرگ «زرگر با نبوغ آلمانی» درقرن پانزدهم صورت گرفت و صنعت چاپ
ازمرحله چوبی به مرحله سربی تبدیل یافت و انجیل مقدس اولین کتابی بود که
توسط وی حروفچینی و طبع گردید. این صنعت به سرعت در آلمان و ایتالیا و
پاریس و هلند و انگلستان و اسپانیای جدید رواج پیدا کرد.
جوهانس ژنفلیش گوتنبرگ (۱۴۰۰-۱۴۶۸)، اولین ماشین چاپ خودرا «ماشین فشارپیچی یا چرخی» نام گذاشت. این ماشین ۷۰ تا ۱۰۰ برگ را در ساعت چاپ می‌کرد و مالیدن مرکب در آن بوسیله دست انجام می‌شد.
به مرور زمان، وسایل و ادوات چاپ مجهز شدند و ماشین‌های لاستیکی و کائوچویی که از نوردها برای پخش مرکب برخوردار بودند جایگزین ماشین‌های چوبی و چرخی گردید. نتیجتا با مرکب خوردن حروف توسط نوردهای لاستیکی همزمان چاپ هم بر روی کاغذ میسر گردید.
بعدها ماشین‌های کوچک پلاتینی به نام «مینرو» به وجودآمد و ماشین‌های افقی تکمیل شد وبه عمودی تبدیل یافت . در ماشین‌های عمودی، فرماهای مختلف حروف چیده شده، در یک شاسی محکم شده، به طور عمودی به ماشین بسته می‌شد.
به تدریج کشورهایی نظیر آملان به ساختن انواع ماشین‌های مختلف چاپ مسطح و افست و غیره، پرداختند و بدین ترتیب «سرعت» در امر چاپ و توسعه ماشین‌آلات چاپخانه، موثر واقع شد. چنان که ماشین‌های بوبینی در اندازه نسبتا بزرگ مانند ماشین‌های روتاتیو که پشت وروی کاغذ را در یک زمان چاپ می‌کرد،
به وجودآمد و همچنین ماشین‌هایی که همزمان پشت وروی کاغذ را ۶رنگ می:ند، خشک می‌کند، تا می‌کند، و بالاخره قیچی می‌کند و هر صد فرم آن راجدا نموده بیرون از خود هدایت می‌کند. این حرکت تامرحله‌ای پیشرفت کرده که ساعتی ۱۵۵ هزار نتیجه داده است. تمام این حرکت‌ها در روی این ماشین با ۶ کارگر به پایان می‌رسد.
چون فضا در پایتخت‌های بزرگ که مرکز چاپ و نشر روزنامه‌ها و مجلات است گران و پربها است اخیرا ماشین‌های چاپ روتاتیو را در چندین طبقه به روی هم سوار می‌کنند و به جای اینکه ماشین‌ها از طریق افقی وفضایی را تسخیر کنند، برج‌های چاپ را عمودی به روی هم سورا کرده در حداقل فضا بدننه کم شدن از کیفیت چاپ ، نتیجه مطلوب حاصل شده است.
صنعت چاپ در زمان حال پا به پای علوم ارتباطات به دنبال پیشرفت تکنیک، سرعت، مواد و فضای مورد نظر، لحظه به لحظه در حال تعقیب و تغییر است. کاربرد کامپیوتر تحولی حیرت‌انگیز دراین صنعت به وجودآورده است. استفاده از کامپیوتر در امر انتشارات به انتشارات رومیزی Desktop publishing مصطلح شده است به اعتبار اینکه هر مطلبی که بر روی صفحه نمایش در مقابل اپراتور ظاهر می‌شود مانند میزکار شخصی او در بردارنده کیه ابزار مورد نیاز برای نشر می‌باشد
و به او توانایی کنترل و ایجاد حروف چاپی را می‌دهد و این امکان را به وجود می‌آورد که همه کار حروفچینی اعم از اندازه حروف، شکل حروف چاپ تصاویر- صفحه بندی و دیگر امور، بدون متخصص گرافیک و تنها با یک سیستم کامپیوتر به ه مراه دستگاه چاپ لیزری یکجا و به ارزانی و سهولت در کنار او انجام می‌گیرد.
- ۹۸/۰۴/۰۷